Κοινωνικό προσωπείο: Κελί κοινωνικής αποδοχής ή εξελικτική ατραπός;

Πριν λίγες μέρες συζητούσα με μια ενδιαφέρουσα τύπισσα. Κάποια στιγμή, η κουβέντα μας πήγε στα πιτσιρίκια. Της ανέφερα σχεδόν χωρίς να το σκεφτώ ότι ορισμένες φορές με εκνευρίζουν! Τότε εκείνη με ρώτησε γιατί. Και αναγκάστηκα να κάτσω να αναλογιστώ καθώς μέχρι τότε δεν ήξερα το λόγο. Τελικά, μετά από σκέψη και με περίσσεια ειλικρίνεια της απάντησα "Τα συμπαθώ στην ουσία. Αλλά ο πραγματικός λόγος που μερικές φορές με εκνευρίζουν είναι ότι δεν μπορώ και εγώ να εκφραστώ όπως και αυτά στο δεδομένο χωροχρόνο!" Και τότε εκείνη σαν περίεργο πιτσιρίκι συνεχίζει να με ρωτά: "Και γιατί δε μπορείς να εκφραστείς όπως αυτά;", "Μα γιατί θα ήταν αντίθετο στον εκάστοτε κοινωνικό μου σκοπό" της λέω με φυσικότητα και τότε εκείνη ξαναρωτά "Γιατί να καταπιεζόμαστε και να μη κάνουμε αυτό που νιώθουμε;" και ανταπαντώ "Και οι δύο ξέρουμε ότι μεταξύ αγνώστων τα παιδιά κρύβονται μέσα μας, και κοιτάζουν κρυμμένα πίσω από την κοινωνική μας βιτρίνα! Όπως και ένα πραγματικό παιδί θα κρυβόταν πίσω από ένα δέντρο! Στη συνέχεια το παιδί αισθάνεται ασφάλεια, ξεθαρρεύει, βγαίνει από την κρυψώνα του, αρχίζει το παιχνίδι και πάει λέγοντας!" 

Έτσι άρχισε η κουβέντα γύρω από το εάν η κοινωνική μας βιτρίνα είναι μια παγίδα που μας μετατρέπει σε ρηχούς γιάπηδες που ενδιαφέρονται μόνο για το κοινωνικό στάτους ή είναι κάτι άλλο πιο πολύπλοκο, φυσιολογικό και γιατί όχι χρήσιμο;

Αρχικά, ξεκινούμε από τη συνειδητοποίηση ότι κάθε οργανισμός (ή υπεροργανισμός όπως οι αποικίες των μυρμηγκιών ή οι ανθρώπινες συλλογικότητες) που ενδιαφέρεται για την επιβίωσή του, διαθέτει έναν μηχανισμό στον οποίο οφείλει την ασφάλειά του κάθε στιγμή. Αυτός ο μηχανισμός έχει δύο λειτουργίες, οι οποίες όταν συνεργαστούν επιτυχώς η επιβίωση είναι εξασφαλισμένη. 

Η πρώτη λειτουργία σχετίζεται με την απόκρυψη των χαρακτηριστικών του οργανισμού που υποδηλώνουν αδυναμία και ταυτόχρονα με την φαινομενική ανύψωση των χαρακτηριστικών εκείνων που συμβάλουν στη δημιουργία μιας εικόνας επιβλητικής και άτρωτης. Με απλά λόγια, ο εν δυνάμει εχθρός μου να είναι σε θέση να δει για εμένα ότι εγώ του επιτρέπω και όπως εγώ του επιτρέπω. 

Η δεύτερη λειτουργία είναι πιο απλή, σχετίζεται με την ανάγκη για λήψη όσο το δυνατόν περισσότερων και ακριβέστερων πληροφοριών για τον ξένο, που ίσως είναι εχθρός. 

Αυτές τις λειτουργίες τις έχεις δει να συνεργάζονται τέλεια όταν ένα αρσενικό παγώνι ξεδιπλώνει την ουρά του και "ρίχνει" την υποψήφια σύντροφο, όταν μια αγέλη λύκων κυνηγά τη λεία της, όταν οι Πέρσες ηττήθηκαν στο Μαραθώνα και οι Αμερικανοί στο Βιετνάμ, όταν ένας εγγενώς εσωστρεφής άνθρωπος συναναστρέφεται κοινωνικά επιτυχώς!

Όσον αφορά τους ανθρώπους, αυτός ο μηχανισμός έχει τρεις διαφορετικές εκφράσεις. Όταν ο άνθρωπος είναι μόνος σε εχθρικό περιβάλλον, τότε αυτός ο μηχανισμός αναλαμβάνει τη φυσική επιβίωση του ατόμου. Όταν οι άνθρωποι σχηματίζουν συλλογικότητες οι οποίες συγκρούονται με άλλες, ο μηχανισμός αυτός αναλαμβάνει την αποτελεσματική κυριαρχία επί της αντίπαλης συλλογικότητας. Αυτές οι δύο εκφράσεις έχουν φυσική υπόσταση.

Η τρίτη έκφραση, έχει νοητική / συναισθηματική υπόσταση. Και το όνομα αυτής, κοινωνική βιτρίνα, κοινωνικό προσωπείο, alter ego και πάει λέγοντας.

Ο άνθρωπος έχει δημιουργήσει απίστευτα πολύπλοκες κοινωνικές δομές και κατ΄επέκταση αντίστοιχα πολύπλοκους τρόπους και μέσα συναναστροφής. Όταν φλερτάρεις, όταν δημιουργείς φιλίες, όταν πολιτικοποιείσαι και όταν διαπραγματεύεσαι, η επιτυχία εξαρτάται από πολλές λεπτομέρειες. Δεν θα προσεγγίσεις μια γκόμενα όπως προσεγγίζεις τον κολλητό σου, όπως δεν θα δημιουργήσεις φιλία εάν στον πρώτο καφέ πεις "Άντε πλήρωσε εσύ σήμερα γιατί δεν έχω" και δεν θα κερδίσεις εάν μπεις στο διαπραγματευτικό γήπεδο με τη φάτσα του χαμένου. Όλα αυτά φιλτράρονται μέσα από την κοινωνική βιτρίνα μας. 

Άρα, μέχρι στιγμής, βλέπεις ότι η κοινωνική βιτρίνα είναι ένα καταπληκτικό εργαλείο για την κοινωνικοποίησή μας. 

Τι είναι όμως εκείνο που δημιουργεί ξύλινους γιάπηδες, καταθλιπτικούς ναρκίσσους και διπρόσωπα ανθρωπάκια που όταν γυρίσουν στη μοναξιά του σπιτιού τους ψιθυρίζουν "Ουφ" και κοιτιούνται στον καθρέφτη σα να είχαν να δουν τον εαυτό τους μέρες;

Η απάντηση έγκειται στην έλλειψη μέτρου απόκρυψης και προβολής χαρακτηριστικών, που με τη σειρά της οφείλεται στην άγνοια σχετικά με τη χρησιμότητα του κοινωνικού μας προσωπείου.

Κάθε άνθρωπος, όπως φυσικά, έτσι νοητικά και συναισθηματικά, έχει ανάγκη από ένα ασφαλές οχυρό. Ένα "μέρος" όπου είναι μόνος του και μπορεί να ηρεμήσει, να ανασυνταχθεί, να επουλώσει τις πληγές κλπ. Χωρίς κοινωνική βιτρίνα, θα ήμασταν έρμαια των όποιων είναι σε θέση να μας κακομεταχειριστούν. Και πρόσεξε, να κακομεταχειριστούν την αγνή μας νοητική φύση, τον συναισθηματικό πυρήνα μας. Ο γιάπης λοιπόν, όλα αυτά δε τα γνωρίζει ούτε υποσυνείδητα, με αποτέλεσμα να φτιάχνει συνέχεια τη βιτρίνα. Στο τέλος την κάνει τόσο μεγάλη και λαμπερή που ούτε ο ίδιος δεν μπορεί να την ξεπεράσει και να δει μέσα του. Και μετά αρχίζουν τα ψυχοφάρμακα και οι καρκίνοι.

Όμως, σίγουρα και ο γιάπης δεν σκόπευε να ενδώσει σε μια καθημερινότητα μιζέριας και υποκρισίας. Τι τον κατάπιε; Και γιατί το επέτρεψε;

Αρχικά η έλλειψη αυτοσεβασμού, δηλαδή η μη ύπαρξη ορίων στο στήσιμο της βιτρίνας. Και δεύτερον, εάν γνώριζε το λόγο ύπαρξης της βιτρίνας του, δε θα χρειαζότανε να τη χτίσει με κόπο, δηλαδή να παρουσιάζεται ως άλλος άνθρωπος στην κοινωνία, αλλά θα την έχτιζε έξυπνα με πολύ λίγη προσπάθεια. Θα κάλυπτε για παράδειγμα ένα χαρακτηριστικό ή θα αναδείκνυε άλλο, αντί να υιοθετεί ολόκληρα κοινωνικά μοντέλα περσόνας προκειμένου να ισοσταθμιστεί μέσα στην κοινωνία. Η υγιής χρήση και άρα στήσιμο της βιτρίνας είναι τομέας της εξελικτικής μας πορείας. Ο άνθρωπος είναι αδύνατο να επιβιώσει και να εξελιχθεί δίχως άλλους ανθρώπους γύρω του. Άρα είναι αναγκαίο το να μάθεις να διαχειρίζεσαι ακριβώς αυτό. Το πως δηλαδή θα διατηρηθεί η ψυχική σου ισορροπία μέσα στην παράνοια της κοινωνίας.

Προσοχή, δεν αναφέρομαι σε παρουσίαση ψευδών χαρακτηριστικών και υποκρισίας. Η λέξη βιτρίνα, κάλλιστα θα μπορούσε να αντικατασταθεί από τη λέξη οχυρό. Είναι ό,τι ακριβώς ήταν στα αρχαία χρόνια τα φρούρια. Ήταν τοποθετημένα εκεί και με τέτοιο τρόπο που ο ξένος έβλεπε κάτι ελεγχόμενο από εσένα, ενώ εσύ βλέπεις όσο το δυνατόν περισσότερα. Φυσικά, δε θα υπήρχε τίποτα πιο θλιβερό από μια ζωή γεμάτη με "φρούρια". Ένα - δύο στρατηγικά τοποθετημένα αρκούν, γιατί διαφορετικά θα εξελιχτούμε σε δικτάτορες και τυράννους του ίδιου μας του εαυτού!
 

Εφόσον είσαι σε θέση να κατανοήσεις όλα αυτά, πριν βγεις από το σπίτι σου απόψε θα φροντίσεις να φορέσεις την διακριτική σου μάσκα και να απολαύσεις τους καρπούς της κοινωνικής συναναστροφής. Φρόντισε όμως, όταν έρθει η στιγμή, να την αφαιρέσεις ώστε να είσαι σε θέση να γευθείς τους καρπούς της αγνής και ουσιαστικής επικοινωνίας και επαφής.